Нистагм - бұл не? Нистагмның түрлері мен емдеу әдістері

Нистагм - бұл не және ол қалай емделеді?

Егер адам көз алмасының еріксіз тербелмелі қозғалыстар жасауына байланысты бір нүктеге назарын аудара алмаса, жоғары ықтималдықпен бұл нистагм деп айта аламыз.

Көз алмасының нистагмусы - бұл не?

Нистагм кезінде көз алмалары бірдей тербелістерді қайталайды және бұл процесті кез келген күшпен басқару мүмкін емес. Нистагм тіпті дені сау адамдарда дененің жылдам айналуынан кейін немесе жылдам қозғалатын объектіні бір көзбен қадағалағанда пайда болады. Дегенмен, көбінесе бұл патология орталық жүйке жүйесінің зақымдалуына, ішкі құлақтың ауруына, көру қабілетінің бұзылуына негізделген.

Егер нистагм қандай да бір мүшенің жұмысының бұзылуынан туындаса, ол міндетті түрде көру өткірлігінің төмендеуімен бірге жүреді. Барлық көз аурулары арасында көз алмасының нистагмының үлесі 18%, нашар көретін балалар арасында 20-дан 40% науқастарға дейін нистагмнан зардап шегеді.

Ішкі құлақ лабиринтінің бір жағында тонусының жоғарылауына байланысты көз алмалары өздігінен қозғалыстар жасайды. Әдетте бұл вестибулярлық анализатордан берілетін сигнал көз алмасына бірдей жылдамдықпен жетеді. Бұл синхрондылық көзге бірдей қозғалыстар жасауға немесе тыныштықта қалуға мүмкіндік береді. Ауру кезінде ішкі құлақ лабиринтінің гипертониясы вестибулярлық аппарат сигналдарының үйлесімділігін бұзады, көз алмалары әртүрлі бағытта еріксіз ауытқиды.

Егер дене қалпын өзгерткен кезде нистагм пайда болса, онда патология ішкі құлақтың жарты шеңберлі өзектеріне таралады.

Нистагм белгілері

Аурудың көрінісі оның алуан түріне байланысты. Нистагмус негізгі патологияның фонында пайда болғандықтан, сонымен бірге науқас негізгі аурудың симптомдарының толық ауырлығын сезінеді. Нистагмның барлық түрлеріне тән екі көз алмасының тербелмелі қозғалысы, дені сау адамға тән емес, ол достық және көп бағытты болуы мүмкін. Олар шеңбер бойымен, диагональ бойынша, жоғары және төмен немесе солға және оңға жылжиды.

Қосымша симптомдар:

• Жиі бас айналу;
• Жарық сезімталдығы;
• Өзгеретін сыртқы жағдайларға бейімделу процесінің бұзылуы;
• Бұлыңғыр немесе дірілдеген нысандар.

Егер науқас қарау бағытын, басының қалпын өзгертсе немесе мүмкіндігінше нысанға көзқарасын аударса, көз алмасының тербеліс амплитудасы оны толығымен тоқтату мүмкін болмаса да, аздап төмендейді..

Нистагмус көріністерін азайту үшін науқас көз алмасының қозғалысы аз болатын, аккомодациясы жақсаратын бастың дәл қалпын алуға тырысады. Көбінесе бұл бастың бүйірге еңкейуі немесе бұрылуы. Аурудың белгілері күйзеліс пен толқу кезінде, шаршау кезінде күшейеді. Бұл көріністерге көңіл-күйдің өзгеруі, нысанның өлшемі мен жарықтығы, визуалды концентрация әсер етеді.

Көз алмалары бірдей қозғалыстар жасай алады немесе әртүрлі діріл үлгілерімен әртүрлі бағытта қозғала алады.

Нистагм кезіндегі қозғалыстардың сипаты:

• Маятник тәрізді - бірдей амплитудамен;
• Еркін – бір бағытта көз баяу, ал екінші бағытта жылдам қозғалады;
• Аралас - ауытқулардың екі түрі де бір жағдайда болады.

Науқаста жергілікті клиникалық көріністерден басқа аурудың жалпы белгілері бар – бұлшықет тонусының әлсіздігі, тұрақсыз жүру, бір немесе екі жақтан есту қабілетінің төмендеуі, жалпы әл-ауқатының нашарлауы.

Нистагмның себептері

Туа біткен нистагм орталық жүйке жүйесінің дисфункциясына негізделген. Клиникалық симптомдар альбинизм немесе тордың жарыққа сезімтал жасушаларының туа біткен зақымдануы фонында пайда болады (Лебер амурозы).

Жүре пайда болған нистагмның себептері:

• Желке қыртысының немесе көру нервінің зақымдануымен бірге жүретін бас миының жарақаты;
• Инсульт немесе склероздың салдары;
• Мидың қатерлі ісігі;
• ОЖЖ алкогольмен улану, барбитураттардың немесе құрысуға қарсы препараттардың артық дозалануы;
• Ішкі құлақтың жарақаты немесе ауруы;
• Катаракта, көз жарақаты немесе толық соқырлықпен бірге көру өткірлігінің төмендеуі;
• Туған кездегі жарақаттар, пренатальды патологиялар;
• Мишыққа, ми қыртысына, сопақша миға әсер ететін нейроинфекциялардың салдары.

Дені сау адамда көз алмасының нистагмусы кеңістікте бағдарлау бұзылған кезде пайда болады, тыныш жағдайда жоғалады. Егер қалпына келмесе, патологияға байланысты жүйке жүйесі бұрынғы қалпына келе алмайды.

Нистагмус түрлері

Мамандар нистагмды туа біткен және жүре пайда болған деп бөледі. Туа біткен нистагм өз кезегінде жасырын және айқын-латентті түрлерге, ал жүре пайда болған – нейрогендік және вестибулярлық түрлерге бөлінеді.

Көлденең нистагм. Патологияның бұл түрінде көз алмасының қозғалыстары көлденең, яғни оң-солға бағытталған. Сірә, аурудың себебі - орталық жүйке жүйесінің бас және жұлын бөлімдерін байланыстыратын ішкі құлақтың немесе ромб тәрізді мидың ортаңғы бөліктерінің зақымдануы.

Вертикаль нистагм. Тік нистагмда көз алмасы тігінен, яғни жоғары және төмен қозғалады. Барбитураттардың дозасы асып кеткенде немесе мидың жоғарғы бөлігінің патологиясында пайда болады.

Айналмалы нистагм. Бұралу немесе айналмалы нистагм дене өз осінің айналасында жылдам айналғанда пайда болады. Көз алмасы тоқтағаннан кейін бірден қарама-қарсы бағытта қозғалады, айналу кезінде айналу бағытында үлкен амплитудамен қозғалыстар жасайды.

Спонтанды нистагм. Спонтанды нистагмда көз алмалары еріксіз жоғары жиілікте қозғалады. Нистагмның спонтанды түрі дені сау адамда жылдам қозғалатын объектіні көргенде немесе өзі жоғары жылдамдықпен айналатын кезде диагноз қоюға болады. Көбінесе көз алмасының қозғалыс бағыты көлденең жазықтықта болады.

Жылжымалы және маятник тәрізді өздігінен пайда болатын нистагмды ажыратыңыз:

• Маятниктік нистагм – көздің қозғалысы синусоидқа немесе маятниктің тербелісіне ұқсайды;
• Жеркілік нистагм – көз алмасы бір бағытта жылдам, екінші бағытта баяу қозғалады.

Көру қабілетінің өте төмен деңгейіне байланысты (6 диоптрден астам) нистагм көзді бекітудің бұзылуымен көрінуі мүмкін.

Кішкентай сыпырғыш нистагм. Нистагмның бұл түрімен көз алмалары көлденең бағытта шағын тербеліс амплитудасын (5-6° аспайды) жасайды. Ауру ішкі құлақтың патологиясына, оның лабиринтіне тікелей байланысты. Көз алмасының қозғалысы еріксіз.

Орнату нистагмы. Патологияның бұл түрімен көз алмасы көз бұлшық еттері өте керілген кезде басқа жаққа қараған кезде пайда болатын шағын көлемді ырғақты қозғалыстарды жасайды.

Туа біткен нистагм. Көру аномалиясының бұл түрі бала туғаннан кейін бірден пайда болады, адамның өмір бойы өзінің белгілерін сақтайды. Көбінесе көлденең немесе серпінді пішінді алады.

Туа біткен нистагмустың түрлері:

• Оптикалық - баланың өмірінің 2 айында диагноз қойылған ауыр көру бұзылыстарының бірі маятник пішінді, бір объектіге назар аударуға тырысқанда қозғалыс ауқымы төмендейді;
• Латенттік – бұзылыс страбизмі бар баланың қабағымен көзін жабуға тырысқанда пайда болады, серпілмелі түрге ие болады, қозғалыстың жылдам фазасы ашық көзге бағытталған;
• Бас шайқау спазмы – 4-14 айлық жаста диагноз қойылған сирек кездесетін көру ауруы, оның тән симптомы тортиколис, бас қозғалысы мен көз қозғалысының сәйкессіздігі.

Нистагм дәрежесі

Нистагмның 3 дәрежесі бар:

1. Егер көз тыныштықта болса, нистагм болмайды, бірақ ол көру мүшесінің жылдам фазаға қарай шектен тыс ұрлауымен көрінеді.
2. Патология көз орталық күйде болғанда пайда болады.
3. Нистагм көзді баяу фазаның жағына жылжытқанда пайда болады. Үшінші дәрежеде көз алмасы қарама-қарсы бағытта тербеледі.

Диагностика

Нистагмусты диагностикалаудың негізгі әдісі – көз түбінің және көздің оптикалық ортасының жай-күйінің көру өткірлігін және көру өрісін анықтау арқылы офтальмологтың тексеруі. Дәрігер көздің еріксіз қимылдарының болуын дереу байқайды, науқастан оның көзқарасын қарындаштың немесе арнайы көрсеткіштің ұшына бекітуді сұрайды. Офтальмолог көрсеткішті әртүрлі бағытта жылжытады, осы техниканың көмегімен нистагм түрін белгілейді.

Қосымша диагностикалық әдістер:

• Магниттік резонанс немесе компьютерлік томография – нистагмның ықтимал себебі ретінде ми ісіктерінің болуын немесе жоқтығын анықтауға көмектеседі;
• Микропериметрия – нистагмның параметрлерін анықтау, көз торының сезімталдығын зерттеу үшін қолданылады;
• Эхоэнцефалограмма (мысалы, жаңғырық);
• Рефрактометрия - рефракция түрін, миопияның болуын, гиперметрияны анықтау үшін қолданылады;
• Электроретинограмма;
• Электронистамография – қасаң қабық пен көз торының арасындағы потенциалдар айырмашылығын анықтау үшін қолданылады, оның жоғарылауы осы патологияға тән;
• Ағзадағы токсиндердің концентрациясын анықтауға арналған қан сынағы;
• Көрнекі шақырылатын потенциалдарды анықтау;
• Невропатологтың, ополаринологтың және нейрохирургтың кеңесі.

Көру өткірлігі әртүрлі жағдайларда анықталады - көзілдіріксіз және көзілдіріксіз, қалыпты бас күйінде немесе мәжбүрлі күйде. Егжей-тегжейлі тексеру кезінде дәрігер науқаста оптикалық нервтің атрофиясын, пигментті ретинальды дегенерацияны, линзаның және қасаң қабықтың бұлттылығын, макулярлы колобоманы анықтай алады.

Нистагмды емдеу

Нистагмды жою үшін дәрігер патологияны тудырған негізгі ауруды емдейді. Аурудың терапиясы жеткілікті ұзақ және күрделі, ол көруді оптикалық түзетуді, дәрі-дәрмекпен емдеуді, хирургиялық әдістерді қамтиды.

Оптикалық түзету. Көру өткірлігінің бұзылуын тегістеу үшін дәрігер науқасқа жақын және алыстағы заттарды көруі үшін көзілдірікті немесе контактілі линзаларды мұқият таңдайды. Науқас альбинизммен, ретинальды дистрофиямен немесе көру жүйкесінің атрофиясымен ауырса, қызғылт сары, сары, қоңыр немесе бейтарап жарық сүзгілері бар көзілдірік қолданылады. Тығыз жарық сүзгілері көзді қоршаған ортаның жағымсыз әсерлерінен қорғайды, ең жақсы көру өткірлігін қамтамасыз етеді.

Плеопатиялық ем. Амблиопияны қалыпқа келтіру және көздің аккомодативті мүмкіндіктерін арттыру үшін тор қабығын ынталандыру жаттығулары тағайындалады:

• Тор қабықтың орталық бөлігін ынталандыру үшін қызыл сүзгіні пайдаланып монобиноскопта шамдар;
• Компьютердегі және "иллюзия" құрылғысындағы түс және контраст жиілік сынақтары (өрмекші, Зебра, Кресттер).

Диплоптикалық емдеу әдістері нистагм амплитудасын азайту және көру деңгейін жоғарылату үшін қолданылады:

• Бинариметрия;
• Дүрби жаттығулары.

Жаттығуларды қолдану әдісі алдымен әр көзге бөлек, сосын екі көзге бір уақытта орындауды қамтиды.

Дәрілік емдеу. Дәрілік емдеу негізгі әдіс емес, көмекші.

Негізгі есірткі топтары:

• Вазодилаторлар - Теобромин, Кавинтон, Ангиотрофин, Трентал;
• Көздің тамақтануын жақсартуға арналған препараттар - Актовегин;
• Мультидәрумендер.

Нистагм операциясы

Бұл патологияның нүктелік түріндегі нистагмды түзету күшті фаза жағындағы күшті бұлшықетті әлсіретуден және әлсіз фаза жағында әлсіз бұлшықетті күшейтуден тұрады. Бұл қалған көздердің орташа орнын бекітеді:

Жұмыс қадамдары:

• Баяу фазаға жауапты бұлшықеттерге екіжақты симметриялы араласу (рецессия).
• Нистагмның күрт төмендеуімен екінші кезең жүргізілмейді. Егер әсер болмаса, жылдам фазаға жауапты бұлшықеттерге екі жақты симметриялық араласу (рецессия) жасалады.

Нистагм страбизммен біріктірілгенде ауытқу жағына кішірек резекция, ауытқуға қарама-қарсы жағында үлкен резекция жасалады. Лазерлік және сәулелік терапия әдістерін қолдану көздің нерв ұштарын және қан тамырларын мүмкіндігінше сақтауға мүмкіндік береді. Операциядан кейін нәтижелерді консервативті терапия әдістерімен біріктіру қажет.

Медициналық статистикаға сәйкес хирургиялық араласу қолданылған жағдайда 78% сәтті оңалтуға кепілдік беріледі. Науқас объектіге сенімді бекіту, көзілдірікті қолданбай жоғары көру өткірлігі, 3D форматын қабылдау мүмкіндігі арқылы біркелкі көрініске ие болады.

Нистагмның асқынуы

Нистагмның ең жиі кездесетін асқынуы страбизм немесе страбизм болып табылады, бұл кезде көз әртүрлі бағытта көрінеді, ал көзқарас осьтерін бір нүктеге келтіру мүмкін емес.

Басқа асқынулар:

• Амблиопия – бір көздің көру процесіне қатыспайтын, белсенді емес болатын біржақты көру қабілетінің бұзылуы;
• Астигматизм – жарық сәулелері шашылып, көз торында бұлыңғыр кескін жасайды;
• Бас айналу;
• Бас ауруы;
• Қозғалыс координациясының бұзылуы;
• Басты әдеттен тыс қалыпта ұстау қажеттілігіне байланысты компенсаторлық тортиколлис;
• Лабиринтит - ішкі құлақ тіндерінің қабынуы.

Балалардағы нистагм

Бала туылғаннан кейін бірден нистагмды диагностикалау мүмкін емес, өйткені жаңа туған нәрестелер объектіге көзқарастың болмауымен сипатталады. Егер 1-1, 5 айлық жасында нәресте ойыншыққа көзін тікпесе, офтальмолог балада көз алмасының нистагмусы бар деп күдіктенуі мүмкін.

Әрине, мұны баланың өмірінің екінші немесе үшінші айында айтуға болады. Өмірдің бірінші жылында визуалды аппарат әлі де дамып келеді, сондықтан бір жылға дейін нәрестелер үшін «көз алмасының нистагмы» диагнозы қойылмайды, осы жасқа дейін ол ауытқу болып саналмайды. Бұл диагнозды қою үшін күшті алғышарттар болса, невропатолог пен офтальмолог баланың денсаулығын бақылайды.

Балалардағы нистагмның мүмкін себептері:

• Жатырішілік даму патологиясы;
• Туылу жарақаты;
• Альбинизм.

Баланың көру өткірлігін сақтау үшін оны мұқият тексереді, арнайы көзілдірік киеді және басқа да кешенді шаралар (аппараттық және хирургиялық емдеу) тағайындалады. Емдеу дұрыс және уақтылы жүргізілсе, балалардың көру өткірлігі нашарламайды.

Аурудың даму болжамы

Көз алмасының нистагмусы көру қабілетінің бұзылуын тудырған негізгі патологияны адекватты емдегенде оны толығымен дерлік жоюға болады. Көрнекі функциялар қалпына келтірілді, өмір сапасы төмендемейді.

Нистагмның пайда болуын болдырмау үшін мидың, көздің және ішкі құлақтың патологиясын дер кезінде диагностикалау және емдеу қажет. Егер нистагм асқыну ретінде пайда болса, ұйықтататын таблеткаларды және құрысуға қарсы препараттарды қабылдайтын пациенттерде препараттың дозасын түзету қажет.